Wat is dat wat ik gemaakt heb? Dit dus:
In dit blog leg ik uit wat dat is en waarom dat nodig is en vooral hoe ik dit gerealiseerd heb. Eerder had ik het een beetje druk zoals ik al schreef, een van de dingen die ik in ieder geval voor mijn eerste markt af wilde hebben was een Was en Pak station. De voorbereidingen waren vorige zomer al gestart en ik was net op tijd voor de eerste markt hiermee klaar. Helaas had ik geen tijd meer om dit blog te maken, nu dus alsnog (terwijl ik binnen schuil voor de regen 😉).
Wat en Waarom een Was en Pak station
Het oogsten van groenten en fruit en het verwerken hiervan, om te kunnen opslaan voordat het verkocht wordt, kost veel tijd. Daarbij is dit een proces waarbij hygiene en efficiëntie belangrijk zijn voor voedselveiligheid en de kwaliteit en bewaarbaarheid van het ‘product’. Volgens professionals gaat er wel 40% van alle arbeid op een boerderij in dit proces zitten. Vorig seizoen heb ik ervaren hoeveel tijd dit daadwerkelijk kost en wat de beperkingen zijn om dit met huis, tuin en keuken (letterlijk 😉) middelen te doen. Met een speciaal daarvoor ontworpen en gerealiseerd Was en Pak station (vrij vertaal uit het Engels van Wash & Pack station) kan het schoonmaken van oogst en oogstmiddelen en het verpakken hiervan en transport-klaar maken op een veilige en snelle manier plaatsvinden.
Ik had al bij een aantal tuinders (of ‘market farmers’ zoals ze zichzelf noemen), die delen hoe ze van A tot Z groente produceren (in boeken en op YouTube), inspiratie opgedaan hiervoor, zoals van:
- Farmer Jessie van No-Till Growers, een van mijn favorieten (zie deze video specifiek over het ontwerpen van een ‘Wash/Pack Station’)
- Josh Sattin (idem, zie video bij meer interesse)
- Richard Perkins, die een voorbeeld is voor vele Europese tuinderijen (video)
In een Was en Pak station wordt oogst direct na het oogsten gekoeld, eventueel schoongemaakt (als dat nodig is / bijdraagt aan de kwaliteit), gedroogd en ingepakt (in verpakkingsmateriaal of kratten voor losse verkoop), waarna het direct naar de opslag en/of koeling gaat voor maximale bewaarbaarheid.
In 2023 gestart met voorbereidingen
Vorige zomer, tijdens de piek van het oogsten, was ik ook al begonnen met na te denken over hoe ik zo’n Was en Pak station zou realiseren en had ik zelfs al de eerste investeringen gedaan, zoals een extra koelkast (bij de kringloop vandaan ♻️) en een partij steigerbuis die ik via een veiling voor een goede prijs had weten te kopen. Die moest alleen nog even opgehaald worden in Limburg…
Ik had namelijk al bedacht dat ik hiervoor buiten een constructie wilde realiseren die verplaatsbaar is en alleen in het seizoen opgebouwd en in bedrijf hoeft te zijn. Na de nodige ervaring met het aanvragen van vergunningen hier had ik daar voor deze constructie de moed even niet en was 1 van de ontwerp principes dus een tijdelijke / verplaatsbare constructie die alleen in het seizoen nodig is. Daarvoor leek me een constructie van steigerbuis optimaal: sterk, duurzaam (dat wil zeggen, gaat lang mee en kan tegen de condities buiten) en demontabel en daarna opnieuw met gemak op te bouwen.
Verder dacht ik dat die steigerbuis vast ook wel bij andere projecten ingezet kon worden. En dat bleek eigenlijk al snel het geval, zoals bij het ‘aanleggen van de wijngaard‘ op Onze Tiny Boerderij 😉
Ontwerp principes en een stukje research
Het eerste ontwerp principe was daarmee ingevuld, namelijk dat de constructie van steigerbuis zou worden gerealiseerd. Alvorens het Was en Pak station verder te ontwerpen heb ik een aantal verdere ontwerp principes bepaald:
- Een constructie buiten het huis: omdat er binnen geen ruimte is en de eisen voor voedselveiligheid niet zomaar ingevuld kunnen worden (dit is een een hele wereld op zich, waarover later meer), zonder zeer ingrijpende verbouwing van mijn huis;
- Een tijdelijke / demontabele / verplaatsbare constructie dus;
- Licht, zonder muren, wel met bescherming tegen regen en vooral zon;
- Niet storend voor de buurt, dus uit het zicht;
- Ergonomisch (ik buk al genoeg bij het werk op de tuinder);
- Met aansluiting op de drinkwater voorziening (essentieel en ook een voedselveiligheid vereiste);
- Duurzaam: moet lang mee kunnen gaan met een eenmalige investering;
- Efficient: het verwerken van oogst moet hiermee vooral efficient kunnen gedaan worden en het geheel mag ook zeer koste efficiënt zijn;
- En de partij steigerbuis zorgde ervoor dat de afmetingen daarvan bepalend waren voor het ontwerp van de constructie.
Vervolgens ben ik op zoek gegaan naar verdere bronnen en gedetailleerde informatie om het ontwerp concreet te kunnen maken, waarbij ik recht doe aan deze ontwerp principes en de regelgeving, vooral op het gebied van voedselveiligheid. Ik kon hier in NL niet zo veel over vinden en kwam uiteindelijk gelukkig bij een Amerikaanse universiteit terecht die hier heel specifiek kennis en ervaring over deelt op internet (alles in het Engels):
- Ontwerp van een ‘Wash & Pack Facility’
- Vloer opties en ontwerp voor een ‘Wash & Pack’
- En zelfs een hele webinar van 8 delen over het hele proces van het ontwerpen, plannen en realiseren van een ‘Wash & Pack’ voor efficiëntie, winstgevendheid en voedselveiligheid (oftewel: ‘Project Planning for Postharvest Efficiency, Profitability & Food Safety – Free 8-Part Packshed Webinar’)
Tijdens het ontwerpen heb ik hier veel aan gehad.
Het ontwerpproces
Allereerst was de locatie van het Was en Pak station van belang:
Zoals je hier aan de blauwe pijlen ziet is die locatie ook gekozen om een optimale flow te kunnen realiseren:
- oogst dat van de groentebedden / fruit rijen af komt wordt via het centrale pad naar het Was en Pak station gebracht;
- na verwerking en inpakken gaat dit naar de koeling / opslag in de bijkeuken (achteraan het huis onder hr grijze dak);
- waarna het ingeladen wordt voor transport en van het erf afgevoerd wordt.
Vervolgens ben ik gestart met het ontwerpen van het Was en Pak station zelf, door te starten met de functies die daarin nodig zijn:
Ook hier is flow weer relevant, waarbij oogst een bijna lineair pad door het Was en Pak station volgt. Dit is niet alleen nodig voor de efficiëntie, ook voor kwaliteit en voedselveiligheid. In het Was en Pak station wordt oogst steeds schoner en kwetsbaarder voor besmetting. Door een lineaire flow te volgen ga je nooit van een schonere naar een minder schone omgeving.
Vervolgens waren er de nodige iteraties naar concreter en beter ontwerpen:
Het gaat te ver / diep om hier stil te staan bij de verschillende elementen / functies van het Was en Pak station, dat volgt ongetwijfeld later.
Vervolgens was het tijd om de constructie te ontwerpen, dus van 2D naar 3D:
Dit werd verder digitaal uitgewerkt:
Materiaal bestellen
Met deze ontwerpen was het mogelijk om precies te bestellen wat nodig was voor de realisatie.
Ook heb ik nog een extra koelkast bij de kringloop gekocht om (hopelijk…) voldoende koeling te hebben:
Tijd voor het echte werk
Hierna kon het echte werk beginnen! Te starten met het grondwerk:
Vervolgens heb ik een eerste ‘dakdeel’ gemaakt om de precieze maat te kunnen bepalen:
Zoals je ziet ligt het Was en Pak station een stukje lager dan de kas. Dit komt omdat het maaiveld hier afloopt (ik heb een vlakke bodem nodig) en ik de constructie zo laag mogelijk wil houden zodat deze niet te veel in het zicht staat.
De constructie bouwen
Hierna was het een kwestie van alle steigerbuis op maat maken en de constructie stap voor stap opbouwen:
Vervolgens kon ik ook enkele andere elementen van het Was en Pak station proefplaatsen:
Op basis hiervan heb ik het ontwerp verder bijgesteld:
De constructie afmaken
Oftewel, het ‘dak’ erop realiseren:
Het dak is van schaduwdoek dat ook nog eens waterdicht is:
Dit doek bleek te veel last van wind en regen te hebben, dus heb ik draad over het doek heen gespannen en waslijn onder het doek om ervoor te zorgen dat regen van het dak afspoelt:
Water afvoer realiseren
In een Was en Pak station wordt heel veel water gebruikt, voor het koelen en schoonmaken van gewassen en oogstmaterialen. Dit water moet ook afgevoerd worden. Het Was en Pak station ligt lager dan de riolering van mijn huis en ik vind het zonde om zulke hoeveelheden drinkwater gewoon maar weg te spoelen. Het irrigeren van gewassen met water uit een Was en Pak station mag niet omwille van voedselveiligheid (om kruisbesmetting te voorkomen), dus moest er een andere oplossing komen.
Uiteindelijk heb ik een oplossing bedacht om al dit water de grond in te infiltreren, waar dit in het seizoen kan bijdragen aan de grondwaterstand en in de bodem gefilterd kan worden om weer door gewassen die hier naast groeien te gebruiken. Geïnspireerd door soortgelijke toepassingen heb ik hiervoor een drainagebuis aangeschaft welke ik volledig waterpas en ondiep in de grond zou werken zodat al het waswater heel geleidelijk de grond in kan sijpelen.
Dat werd dus weer graven:
Zoals je ziet ligt de drainagebuis dus ook onder de (poreuze) ‘vloer’ van het Was en Pak station zelf. Bijkomend voordeel hiervan is dat hiermee ook spatwater dat op de grond valt snel afgevoerd kan worden via de drainagebuis (waar deze dus eigenlijk voor bedoeld is 😉).
De route van deze draingage is heel bewust gekozen, vandaar dat deze met de lus loopt zoals je die hierboven ziet. Het uiteinde van de buis komt namelijk uit in de greppel die rond het erf loopt:
Het laatste stuk van deze buis loopt juist net iets omhoog en komt ruimschoots boven het hoogste niveau van de greppel (in de herfst / winter en deze lente 😉) uit. Zo loopt er geen water in, maar zorgt dit er ook voor dat het water alleen hier uit loopt als de gehele drainagebuis vol met water zit. Dus alleen voor extreme situaties waarbij ik veel (te veel) was water achter elkaar verwerk. Ik heb inmiddels het Was en Pak station al enkele keren gebruikt, zoals voor de eerste markt, en heb ervaren dat deze overloop dan niet eens nodig is. Dat wil zeggen, na het afvoeren van honderden liters water via de drainage op een dag is er geen druppel aan het einde van deze buis uitgekomen. Kortom: dit systeem werkt!
Alleen nog even een kwestie van de grond dicht maken:
Water ‘aanvoer’
Voor het spoelen, wassen en koelen is dus veel water nodig. Er moest dus ook ‘water aanvoer’ gerealiseerd worden en verschillende ‘aftappunten’ gemaakt. Na het nodige research en ontwerp (dit blog wordt al lang, dit bespaar ik nu even) kon ook hiervoor de bestelling de deur uit:
Hiermee kon de montage beginnen:
Een beetje een fancy kraan die ik voor nog geen 4 tientjes bij de Lidl kon kopen.
Dit lijkt een beetje een vreemd plek voor een kraan, hiermee kan ik deze echter in 2 spoelbakken gebruiken omdat deze kraan ook kan draaien.
Een andere handige feature van deze kraan is dat ik deze voorzien heb van een voetpedaal voor voetbediening:
Het voetpedaal zit aangesloten op de warm-water toevoer van de kraan, de vaste leiding op de koud-water toevoer. Zo kan ik dus de kraan zowel met de voet als met de handmatige kraan bedienen. Zoals gezegd, in het Was en Pak station draait alles om efficiency, zo kan ik met 2 handen tegelijk water doseren wanneer het nodig is en meer ook niet.
Verder met de montage:
Het water moest nu alleen nog aangesloten worden op de drinkwater voorziening. Ook daarin voorzag de locatie van het Was en Pak station, naast de kas, omdat ik hier ook het irrigatie systeem naar toe aangelegd heb. Gelukkig heb ik daarbij gebruik gemaakt van materialen die ‘levensmiddelenecht’ zijn en voor drinkwatertoepassing geschikt. Het is namelijk een vereiste om schoon (drink) water te gebruiken bij het verwerken van groenten en fruit.
Dat werd dus weer een stukje graven:
Hier kan je ook zien dat ik een afsluitkraan in de leiding heb gemonteerd op het laagste punt en de kraan ook via een snelkoppeling vast zit. Zo zijn de kranen dus eenvoudig en snel te demonteren en is de leiding makkelijk leeg te laten lopen voor de eerste nachtvorst.
Kijken of het werkt:
Op die snelkoppelingen kan ik dus ook verschillende ‘eindstukken’ aansluiten, zoals in dit geval een professioneel horeca ‘waterpistool’:
Laatste stukje afvoer aansluiten
Het laatste stuk montage was het ‘aansluiten’ van de afvoeren van de spoelbakken en kuipen op de ‘drainage-afvoer’. Ik had hier gekozen voor een buffer mogelijkheid, waarbij ik de spoelbakken en kuipen leeg laat lopen in een cementkuip en die met een kraan gedoseerd kan laten leeglopen in de drainage-afvoer. Ik moest hiervoor alleen de kranen aan de kuipen monteren:
Vervolgens kon hiermee de afvoer afgemaakt en aangesloten worden:
Zoals je in het 3e en 4e ontwerp ziet gebruik ik ook kuipen om groenten te kunnen wassen en koelen. Ook deze zijn via een cementkuip aangesloten op de drainage-afvoer:
Deze witte kuipen zijn ‘levensmiddelenecht’ wat betekent dat ze gebruikt kunnen worden om met voedsel in aanraking te komen. Om het gewicht van deze kuipen vol met water (85 liter en dus 85 kilo per stuk en dat 3x) te kunnen dragen en de kuipen op een goed werkbare / ergonomische hoogte te krijgen heb ik hier ook een aparte, verplaatsbare steigerbuis constructie voor gemaakt.
Nog meer steigerbuizen
En nog zo’n constructie voor het drogen van (oogst)materiaal:
Hoe dit allemaal werkt bij het verwerken van oogst ga ik ongetwijfeld een andere keer ‘laten zien’ in een nieuw blog… het is in ieder geval helder dat ik met die partij steigerbuis de nodige elementen van het Was en Pak station heb kunnen realiseren op een duurzame (dwz: gaat lang mee in buitencondities) en flexibele manier. Zo kan ik al deze elementen makkelijk verplaatsen en opbergen buiten het seizoen. Deze stellages kan ik daarnaast komende lente ook gebruiken om plantgoed op te kweken waarbij deze buiten het bereik van knaagdieren blijven (door de hoogte ervan en de constructie die het onmogelijk maakt om naar boven te klimmen). Dat is nog eens efficient en ook een beetje afgekeken van het Permacultuur design principe “Each Element Performs Many Functions” (“Ieder element vervult meerdere functies”).
En dan te bedenken dat ik nog een hele berg steigerbuis over heb:
Het Was en Pak station in gebruik nemen
En daarmee was het Was en Pak station klaar! Ook de opslagruimte en koeling trouwens:
Die had ik immers ook nodig voor de eerste markt! Ik had alle producten daarvoor de dag voor de markt geoogst en deze konden dus direct de koeling in en in deze kratten / stellages opgeslagen worden voor de volgende dag.
Tijd dus om het Was en Pak station ook in gebruik te nemen! Dit begon met het testen hiervan, wat handig te combineren was met het schoonmaken van de oogstmanden en kratten die ik nodig had voor de (voorbereidingen voor) mijn eerste markt:
Van een afstandje ziet het er zo uit:
Zoals ik eerder schreef gaat het te ver om alle werkzaamheden in dit Was en Pak station in dit blog uiteen te zetten, deze is al lang genoeg geworden… Dat is voor een later moment. Voor nu kan ik melden dat ik erg tevreden ben met het resultaat en dus met de praktische mogelijkheden die ‘dit project’ biedt om m’n werk zo snel en prettig mogelijk te maken met maximale kwaliteit van het product dat ik ‘maak’ (of beter gezegd, verzorg) als basis.
Verdere overwegingen
Dit project / het Was en Pak station lijkt een beetje ‘overdone’ en bij nader inzien is dit misschien ook wel een beetje het geval op de ’tiny’ schaal waar ik op boer. Dit is echter een maximale investering in de toekomst, waarbij ik het ’terugverdienen’ hiervan vooral ga merken in de snelheid en eenvoud van een lastig onderdeel van het hele proces (oogst verwerken dus). Al met al was de investering ook te overzien:
| Onderdeel | Investering |
|---|---|
| Steigerconstructie | 1.263 |
| Spoelen | 1.224 |
| Hygiene | 614 |
| Koelen | 494 |
| Kratten | 398 |
| Opslag | 236 |
| Water afvoer | 151 |
| Overig | 237 |
| Totaal | 4.616 |
Kortom, een kleine 5 duizend euro, waarbij ik telkens voor robuustheid / kwaliteit van materiaal heb gekozen (met bijbehorend prijskaartje ook), vooral om hier heel erg lang mee te kunnen doen en niet in de laatste plaats ook omdat dit cruciaal is voor het borgen van voedselveiligheid. Hierover later trouwens ook meer, dit is een heel verhaal en leerproces apart, wat ik later ook via dit blog zal delen.
En zeg nou zelf, zo’n uitzicht vanaf je werkplek is dat toch ook waard:
Tot zover weer voor nu! Een hele fijne zonnewende toegewenst 💫, dan sluit ik echt af met een actuele foto gemaakt vanaf het dak van het Was en Pak station:
Tot later 🤗🤗💫