Hierbij eindelijk een vervolg op Compost maken – deel 1! We lopen wat achter met blogs, daarom hebben we er ook niet zo veel gemaakt de laatste tijd (jaja, het gebruikelijke excuus, druk, veel werk, zaaien, uitplanten, oogst, onkruid…) En toen was er ineens veel regen. Dan heb je als ’tuinder’ ineens tijd om te schrijven (als je tenminste niet over veel kassen beschikt 😉). In dit geval zelfs 2 blogs tegelijk die ook nauw met elkaar verweven zijn, weiden aanleggen en (het vervolg op) compost maken. Het zal vanzelf duidelijk worden wat dit met elkaar te maken heeft!
Omdat dit blog even op zich heeft laten wachten ook nog wat foto’s uit de late winter / begin lente, waarin het maken van compost gewoon door is gegaan, zoals het hakselen van snoeiwerk:
Ingrediënten voor Compost verzamelen
Compost wordt gewoonlijk / het beste gemaakt met een combinatie van houtige delen (‘koolstof’, takken, gedroogd blad / gedroogde stro) en ‘groene delen’ (vooral voor stikstof). Alleen houtsnippers ontbinden uiteindelijk wel (vooral door schimmels), door het toevoegen van groene delen gaat deze ontbinding veel sneller door hulpvaardige bacteriën 🦠🪱🪲. Deze hebben groene delen nodig als ‘voeding’ om het werk van ontbinden aan te kunnen en zich flink te vermenigvuldigen om dit nog sneller te laten plaatsvinden.
De groene delen voor deze eerste compost komen vooral van de ‘weiden’ op ons erf! Namelijk van het maaisel daarvan. Ziet het aparte blog over het aanleggen van deze weiden hiervoor. Met het maaien was ook dit ingredient geregeld:
Om hier echt goede compost van te maken heb ik nog een paar ingrediënten kunnen regelen. De bladeren op de foto hierboven (van de eiken en beuken langs de vaart waar we aan wonen, komen gratis aangewaaid! 🍃🍂) en ook dit ingredient dat we gemaakt hebben tijdens het verduurzamen van de robinia palen, zoals uitgelegd in dit blog:
Die houtskool (ook wel Bio Char genoemd) kan helpen in compost om voedingsstoffen ‘vast te houden’ zodat planten daar later gebruik van maken. In de basis werkt dit doordat houtskool niet snel wordt afgebroken door bacteriën / schimmels (daarom kan je daarmee dus ook houten palen verduurzamen). Waardoor in de vele micro poriën in de houtskool (de vaten waardoor het water in het hout heeft gestroomd bijvoorbeeld) bacteriën een veilig huis kunnen vinden en daarmee een basis van waaruit deze voedingsstoffen uit de bodem beschikbaar stellen aan de planten die hier later in groeien.
Deze houtskool moest eerst nog wel klein gemaakt worden (🔨🔨) en was daarmee klaar als extra ingredient.
Compost hoop opzetten als lasagne
Vervolgens is het eindelijk tijd om de eerste compost hoop op te zetten! Dat werkt door telkens een laag van een ander materiaal toe te voegen, zodat houtige (koolstof of C) en groene (stikstof of N) delen goed gemengd zijn. Een soort lasagne maken dus:
Deze methode is bedoeld om een ‘heet’ composteringsproces op gang te brengen. Dat wil zeggen dat de ontbinding zeer snel gaat waardoor de temperatuur oploopt (door de activiteit van een exploderende populatie microben en hun metabolisme / wat ze uitscheiden). Daar is ook een bepaald volume aan compost hoop voor nodig, vanaf grofweg 1 vierkante meter. Dat is hier wel gelukt! Dit is ongeveer 4 m3 geworden (waar uiteindelijk zo’n 55% van overblijft, zie ook verder).
Snel of trager compostering proces?
En dan natuurlijk de vraag of het hiermee gelukt is om een ‘snel’ compostering proces op gang te brengen. Daar kom je vooral achter met een thermometer (met een lange punt die diep de hoop in kan):
Deze eerste compost hoop was 15 april opgezet, op 18 april was de temperatuur middenin opgelopen tot 44 graden.
Hoger kwam de temperatuur niet… na het bereiken van dit punt is de temperatuur langzaam maar zeker gedaald tot iets boven de omgevingstemperatuur.
Overwegingen over de snelheid van deze compostering
Vooropgesteld: ik heb geen haast! (ook geen geduld, maar dat is niet aan de orde hier 😉) Een snelle compostering is wel handig om onkruid zaden te doden (met een temperatuur van meer dan 60 / 65 graden) en scheelt uiteindelijk ook ruimte op het erf (waar dan weer dingen kunnen groeien 🌱🌱🌱). Waarom is deze hoop dan niet tot een temperatuur van 65 graden gekomen? Ik vermoed vanwege het volgende:
- We hebben geen dierlijke mest gebruikt. Dit wordt vaak wel aan compost toegevoegd (of zelfs als hoofdbestanddeel gebruikt) vanwege de hoge dosis stikstof (en omdat er veel van is 💩💩💩) Wij hebben dat simpelweg (nog…) niet (ehm, niet de ‘geschikte varianten’ 😉);
- De verhouding C/N (Koolstof / Stikstof) is denk ik niet OK in deze mix. Aan het snoeisel zat geen blad (dus alleen koolstof), het gras was minimaal (daarom hebben we nieuwe ‘weiden’ aangelegd) en het gevallen blad was reeds droog en daarmee meer koolstof dan stikstof. Kortom, ik vermoed dat op deze hoop te veel koolstof / te weinig stikstof terecht is gekomen;
- Het blad was niet gehakseld / klein gemaakt, wat daardoor slecht(er / langzamer) verteerd wordt;
- De hoop is te droog gebleven / te weinig water toegevoegd. Ik was spaarzaam met leidingwater en had sowieso liever regenwater gebruikt. Ook al zit er in Nederland geen chloor in leidingwater (wat bacteriën doodt, terwijl je die in de compost hoop juist wil later floreren), regenwater is veel rijker (o.a. met mineralen) en natuurlijk ‘gratis’ (dwz, niet ge-processed / getransporteerd met zware industriële middelen). Water = leven en dat geldt dus ook in een compost hoop (al is te veel ook niet goed). In dit geval denk ik dat de hoop dus te droog is gebleven, waardoor er geen optimale compostering is gerealiseerd;
- De hoop was nog niet omgegooid…
Tijd dus om de compost hoop om te gooien
Hierdoor worden alle ingrediënten weer gemixed en kan je weer per laag water toedienen. Dit houdt het composteringsproces in zwang en zorgt er ook voor dat de buitenkant van de hoop ook warm wordt en bloot gesteld aan vele microben voor ontbinding (en als voeding voor die microben dus). Pas begin juni had ik hier echter tijd voor:
Ook hierna kwam de temperatuur niet tot het gewenste punt. Wederom: geen punt, want er is hier geen haast (uiteindelijk wordt al het organische materiaal wel ‘verwerkt’ / ontbonden).
Poging 2, nieuwe compost hoop opzetten
Inmiddels was alles op de tuinderij beginnen te groeien en kwam er veel snoeiwerk, maaisel en oogstresten beschikbaar. Hier heb ik een nieuwe hoop mee opgezet, naast de eerste hoop om verschillende ‘batches’ compost te kunnen gaan maken en gebruiken. Met als resultaat:
En de temperatuur daar?:
Hier was aanmerkelijk meer ‘groen’ toegevoegd aan de compost hoop (want dat was nu eenmaal beschikbaar): snoeiwerk met vers blad eraan (en jonge uitlopers bevatten ook veel stikstof), veel groen van weide en oogst (groenten), zoals de doorgeschoten sla uit het blog met inzichten uit het 2e kwartaal:
Nog meer materiaal en hulp onderweg!
Vervolgens kwam hulp uit onverwachte hoek:
Nee, de kippen zijn niet ontsnapt… die lopen inmiddels vrij rond nadat Zayah de hondenren weer had geclaimed en de kippen de nieuw gemaakt kippenren niet genoeg vonden (waarover later meer…) De compost hoop levert niet alleen eten en werk voor de kippen, is dus ook een plek om te chillen…
Zonder gekheid, kippen kunnen een belangrijke rol spelen bij de vruchtbaarheid op een tuinderij! Dat geldt voor vee in z’n algemeenheid, de mest die hier vanaf komt is zeer geconcentreerde voedingstoffen voor veeleisende groenten! De meeste compost wordt dan ook met dierlijke mest gemaakt, zoals eerder aangegeven. ‘Vegan’ compost is zeker mogelijk, ook binnen een kringloopgedachte, zie bijvoorbeeld Boerderij Zonnegoed, waar landbouw wordt bedreven die 100% biologisch en 100% plantaardig is en (op NL maatstaven) grote schaal ook en de voedselproductie heel toepasselijk zelf No Shit Food wordt genoemd. Wij hebben voor ogen dat ook kippenmest hierbij kan helpen, mits die kippen een goed leven hier op Onze Tiny Boerderij kunnen hebben (en ons ook nog eens belonen met verse 🥚🥚, zodra we ze weer kunnen vinden… 🙃)
Hierover later ongetwijfeld meer! Dat sowieso, want een deel 3 van deze reeks is zeker te verwachten, hopelijk ook met de resultaten en het gebruik van deze eerste hopen! Er komt in ieder geval genoeg nieuw materiaal beschikbaar om met een kringloop gedachte ♻️ om te zetten in essentiële voedingstoffen voor het voedsel dat we hier verbouwen.
Laatste overdenkingen
Het is helder dat we een uitdaging hier hebben om voldoende stikstof te verkrijgen voor goede compost die vervolgens ook nog eens voldoende stikstof bevat voor de groenten (planten) waarvoor we deze in de eerste plaats maken. En dat in een land waar een mega stikstof overschot is nog wel… Dat levert wat verdere overdenkingen op (en nu je toch zo ver bent gekomen op dit blog, deel ik dat dan ook maar hier).
In Nederland hebben we, zoals bekend / niet te ontgaan in de media, een stikstof overschot. Daarmee bedreigen we niet alleen ‘onze eigen natuur’, maar ook die van het tropisch regenwoud. Deze stikstof wordt namelijk hoofdzakelijk geïmporteerd uit Zuid Amerika in de vorm van krachtvoer (vooral Soja) voor vee. Dit is mooi in beeld gebracht (met data) in dit plaatje (gevonden via het NL Planbureau voor de Leefomgeving). Daaruit blijkt dat NL in 2021 meer dan 400 miljoen kilo stikstof uit krachtvoer heeft gehaald, waarvan het meeste dus geïmporteerd wordt.
Daaruit blijkt ook dat er meer dan 200 miljoen kilo aan stikstof in NL gebruikt wordt voor het maken van voedsel in de vorm van kunstmest. Deze stikstof wordt weliswaar uit de lucht gehaald (letterlijk: meer dan 75% van de lucht om ons heen bestaat uit stikstof), daar is dan wel weer aardgas voor nodig om dit te produceren. En veel ook, met een hoge uitstoot aan CO2 als gevolg. Hoe dit werkt wordt hier bijvoorbeeld uitgelegd. Het is dan ook niet verassend dat een kunstmest producent in de top 10 van bedrijven met grootste CO2 uitstoot in Nederland staat (zie deze publieke data van de Nederlandse Emissie autoriteit), dwz, in 2021. Dit is dan ook wel gelijk de grootste kunstmest producent van Europa.
Voor de volledigheid: de maaier en hakselaar hier lopen niet op lucht maar op benzine. Hiermee wordt dus ook CO2 uitgestoten bij het maken van compost. Daarbij wordt er in het composteringsproces ook CO2 geproduceerd (dat scheiden microben namelijk uit), zo veel zelfs dat maar liefst 45% van het gewicht van een compost hoop (!) als CO2 de lucht in gaat. Het organisch materiaal waarvan de volgende compost hoop gemaakt wordt haalt dat wel weer uit de lucht, echter zonder CO2 uitstoot is dit dus niet.
Het gaat dus nog een uitdaging worden om zelf voldoende stikstof uit de lucht te halen en al dan niet via het metabolisme van kippen om te zetten in noodzakelijke voedingsstoffen voor groenten (en aardappelen en fruit)… Het composteren speelt hier een cruciale rol. Om dit echt op een kringloopmanier te kunnen doen (lees: minimale import / input van buitenaf) spelen de ‘weiden‘ hierin ook een even belangrijke rol, in de hoop dat de stikstofbindende planten hierin voldoende stikstof uit de lucht halen en dit via andere planten, dieren en compostering beschikbaar gaan stellen aan voedsel dat we hier produceren. En zo zie je maar weer, alles is verweven, zoals dit blog ook met dat van het aanleggen van de weiden ♾️