Dit (2023) is het eerste seizoen van Onze Tiny Tuinderij. In de tweede helft van 2022 waren we al begonnen met het ontginnen en cultiveren van het eerste stuk dat in productie zou komen (iets meer dan 500m2, 1/3e van de 1.500m2 die uiteindelijk in productie gaat komen hier). De nadruk ligt dit seizoen op leren! Door te proberen. En dus door te doen, te kijken wat er gebeurt en daar het plan (en de actie) op aan te passen. Veel werk, leuker dan naar school gaan en hopelijk met bevredigende resultaten (soort van oogst en vooral inzichten en ervaring rijker!)
In deze blog een opsomming van de ‘learnings’ van het eerste kwartaal!
Warmte in de Kas – ventilatie en Kippen
De kweekkas is essentieel om eigen plantgoed op te kweken in een beschermde en gecontroleerde omgeving. Vooral het verwarmen van zaaigoed is in deze van belang voor sterke plantjes / groenten. De kweekkas zorgt hier gelukkig op een passieve manier (dus zonder gas 🔥 / stroom ⚡) grotendeels zelf voor als broeikas 🌞
Het kan echter ook snel echt te warm worden:
Na 1 middag van huis te zijn geweest met een lekker zonnetje was het 38 graden Celsius geworden in de kas… Omdat de warmte nergens heen kon. Tot dat moment zette ik zelf het dakraam open bij zonnig weer. Met een lang weekend van huis in het vooruitzicht was het nodig om hier een automatische voorziening voor te maken:
Dit systeem werkt prima! Opent en sluit het dakraam om (te) warme lucht te laten ontsnappen. Op echt zonnige dagen is dit niet genoeg. Dan is ook doorstroming door de kas nodig. Dan zetten we de deur open… totdat de eerste plantjes in de kas tekenen van vraat vertoonden. Want:
Juist… kippen in de kas dus! Ondanks versperring van de deur bleef dit een ‘issue’:
Het lijkt erop dat de dames 🐔🐔 op zoek zijn naar een (betere) nestplaats… dat is althans onze huidige aanname, waar we werk van gaan maken (update volgt later!). Voor nu een eenvoudiger oplossing voor het natuurlijk ventileren (en reguleren van warmte) van de kas:
Kiemtest Piepers met en zonder vermiculiet
In februari hebben we aardappel zaad gezaaid om zelf aardappel planten te kweken voor pootaardappelen voor volgend seizoen. Hierbij hebben we een test gedaan welk groeimedium beter werkt (dwz, meer / betere plantjes laat ontkiemen). Zo startte de test:
De eerste inzichten zijn dat het afdekken met vermiculiet meer zaad laat ontkiemen en dit ook eerder laat doen. Bepaald zaad heeft licht nodig om te ontkiemen (zoals sla). Of dit bij aardappel (zaad) ook zo is, is niet bekend. Door dit zaad na zaaien te bedekken met vermiculiet kan er nog zonlicht bij het zaad komen. Wellicht dat dit hier geholpen heeft. Het heeft in ieder geval meer plantjes opgeleverd.
Ontkiem omstandigheden variëren nogal per type gewas
Voor het ontkiemen heeft zaad een aantal zaken nodig:
- water – niet te veel, niet te weinig;
- zuurstof / niet te veel water dus;
- medium – om het zaad continu van vocht te kunnen voorzien;
- warmte – soms ook juist afgewisseld met ‘koude’ om het zaad het idee te geven dat de winter voorbij is, danwel niet te warm;
- soms licht (zoals sla nodig heeft);
En dit ook in de juiste combinatie / hoeveelheid / balans. Dit is dus een precair gebeuren en per gewas ook nog eens verschillend (ten minste in de nuance). Dat merken we hier ook… sommige gewassen ontkiemen erg makkelijk, andere nauwelijks. Enkele opgedane inzichten:
In het kort ervaren we deze ‘resultaten’ met voorzaaien in de kas:
- Tuinboon: bijna 100% ontkieming
- Erwten: net iets meer dan 60% ontkieming;
- Boon: minder dan 25% ontkieming… dit zijn erg warmte minnende planten, die wel erg vroeg voorgezaaid zijn in de kas en dus de minimaal benodigde temperatuur (dwz, voor goede ontkieming) niet haalt. Het is bekend dat bonen pas na mei buiten in de warmte gezaaid moeten worden. Dit is puur een test om zo veel mogelijk te kunnen voorzaaien om onkruid voor te zijn en het seizoen zo lang mogelijk op te rekken. In dit geval lijkt dit niet echt voor herhaling vatbaar;
- Sla: 100% ontkieming;
- Prei / stengelui / bosui: ongeveer 50% ontkieming (5 zaadjes stengelui / bosui per potje voor een ‘bosje’ lente-uitjes)
- Brassica’s (kolen): minder dan 50% ontkieming en slappe plantjes;
- Komkommer / tomaat: gezaaid in perspotjes om heel snel te kunnen verplanten in grotere potjes zonder de wortels te veel te schaden. Nauwelijks ontkieming… (< 10%)
Mede dankzij onze buurman (wederom dank! 🙏) hebben we een aantal oorzaken voor achterblijvende ontkieming ‘gevonden’:
- Te rijk zaaimedium: het hoofdbestanddeel van het zaaimedium dat we zelf maken hier is compost. De eerste batch compost hebben we aangeschaft om een goede start te kunnen maken. Het was al duidelijk dat dit ‘rijke’ compost is, in de zin dat deze vol voedingsstoffen zit, vooral veel stikstof (N) en fosfaat (P). Het lijkt dat vooral de brassica’s (kolen) hier moeite mee hebben. Dit is wel vreemd, omdat deze gewassen juist extra veel voedingsstoffen nodig hebben om te produceren;
- Te weinig licht: vooral de prei / lente-ui lijkt hier last van te hebben;
- Te veel water / te weinig zuurstof: we gebruiken hele fijne compost voor het zaaimedium. We zien dat deze, vooral in de perspotjes (die ook echt met de nodige kracht tot potje worden ‘geperst’) mogelijk zelfs te veel water vasthouden en te weinig zuurstof bij het zaad laat komen;
- Te lage temperatuur: vooral dus voor de bonen lijkt dit een probleem. De brassica’s zouden bij lagere temperaturen het gewoon goed moeten doen. De elektrische bodem verwarming in de kweekkas kan het wortel gebied maximaal 10 graden hoger krijgen dan de buitentemperatuur. Dat is afgelopen tijd dus ’s nachts tot onder de 10 graden Celsius gedaald bij herhaaldelijke nachtvorst.
Tijd voor oplossingen / actie:
- ‘Armer’ zaaimedium gemaakt: we zijn nu een test gestart met het verarmen van het zaaimedium. Dat wil zeggen dat we een medium maken dat minder voedingsstoffen bevat. Hiervoor is een nieuwe batch zaaimedium aangemaakt van relatief arme potgrond gemengd met zand en een beetje vermiculiet. Hier is gelijk een nieuwe batch prei / lente-uit in gezaaid:
- Hier is in 2 delen gezaaid; 1 deel bedenkt onder een laagje zaaimedium en 1 deel daar bovenop met alleen wat vermiculiet erover heen (zie ook de zaaitest van de aardappelen). Na maar wachten wat de resultaten daarvan zullen zijn!
- Dit zaaimedium is ook ‘luchtiger’ / minder compact dan de perspotjes die hoofdzakelijk uit compost waren gemaakt;
- Nog een test: we hebben bij de Brassica’s en Nieuw-Zeelandse spinazie nog een test gedaan, namelijk bovenop dit arme medium een nog armer laagje van uitsluitend zand, zodat de eerste ontkieming totaal niet gehinderd kan worden door te veel voedingsstoffen:
- Nog meer verwarming voor echt warmte minnende planten: ook omdat de elektrische verwarming in de kas alleen veel stroom vraagt (namelijk voor verwarming van een relatief groot oppervlakte: 5m2) en dus geen hoge temperaturen ’s nachts kan verzorgen hebben we een extra verwarmingsmat in de huiskamer gelegd (daar vriest het ’s nachts niet 😎) voor slechts 3 zaaitrays om alleen door de eerste ontkieming heen te komen:
In een volgende update ongetwijfeld nieuwe inzichten en resultaten van deze acties en aanpassingen 🤞
Inzichten groente bedden – vol leven en groei
Voordat we naar buiten gaan nog een interessante ’test’ die we hebben gedaan, namelijk kijken hoe groot een plantje kan worden in een zaaitray:
Dat is dus best een groot plantje voor zo’n beperkte tray… Doordat deze tray verder leeg was en de bak eronder vol water was komen te staan door gieten waren de wortels wel verder gegroeid (dus door contact met water). Deze plant laat wel tekenen van tekort aan voedingstoffen zien (lichtgroen blad, bloemvorming in vroeg stadium), toch laat deze ’test’ ook zien aan ons dat deze trays plantjes best lang kunnen supporten voordat deze uitgeplant moeten worden (al zouden plantjes hiernaast in dezelfde tray elkaar ook het licht ontnemen).
Al dat voorzaaien in de kas doen we niet voor niets. De meest belangrijke redenen zijn:
- Seizoen verlenging: iedereen wil liefst een zo groot mogelijk deel van het jaar verse groente eten en wij in ieder geval het liefst met zo weinig mogelijk gebruik van fossiele brandstoffen (dus geen gas gestookte kassen / lange transport afstanden);
- Een voorsprong op onkruid en ongedierte: sterke plantjes kunnen beter concurreren met onkruiden die nog maar net ontkiemen, vooral als het gaat om zonlicht. Maar ook tegen ongedierte zijn sterke plantjes beter bestand.
En ongedierte hebben we:
En dit terwijl dit bed bedekt was met klimaatdoek, dan ook vraat van vogels en hazen / reeën voorkomt. Deze plantjes zijn dus door een worm / kever / insect aangevreten en daarbij vergaan…
Naast al dit leven en de ‘cycle of life’ groeien niet alleen de ingezaaide groenten hier goed:
Tja, zandgrond staat erom bekend dat het veel onkruid laat groeien. Ik ben dat niet gewend (kom van de klei) maar was gewaarschuwd. Ik gebruik geen diepe laag compost en deze grond is afgelopen seizoen sterk verstoord door het verwijderen van hardnekkig wortelonkruiden (braam, brandnetel, winde, etc) en pitrus pollen. Door diep te spitten en de grond te keren. Dat heeft veel (onkruid) zaad naar boven gewerkt en dat doet nu haar werk 😉 Zo vroeg in het seizoen is het vooral zuring dat hardnekkig opkomt en wat moeite vraagt om te verwijderen (dankzij lange penwortel die met de hand verwijderd moet worden om niet opnieuw uit te lopen).
Hier dus ook weer actie nodig:
Deze noeste arbeid was verwacht en voorzien. En blijft therapeutisch verantwoord (blijf ik nu nog maar even zeggen). Ik heb echter zelf de meest hardnekkige ‘onkruiden’ gecreëerd, blijkt nu. Namelijk met de groenbemester mixen die raaigras bevatten. Dit gras groei heel goed. Maar groeit ook terug als je deze kort gemaaid en zelfs geschoffeld hebt:
Op de foto hierboven kan je goed zien dat we hier specifiek met het raaigras last van hebben. Ik heb de groenbemesters bewust in banen haaks op de uiteindelijke / permanente bedden gezaaid, om de invloed hiervan op de gewassen per combinatie goed te kunnen observeren en daarvan te leren. De meest belangrijke learning in dit geval: ik ga geen raaigras meer als groenbemester inzaaien op groentebedden!
Ook in dit geval naast de nodige inzichten ook weer tijd voor actie:
Zoals eerder uitgelegd is het de bedoeling om zo weinig mogelijk kerende grondbewerking te doen (‘no-dig’ of ‘no-till’ of iets minder dogmatisch ‘low-till’ genoemd). Om het bodemleven (🪱🐛🐜🪲🕷️🪳) zo veel mogelijk te sparen, de bodemstructuur structureel te verbeteren (/ niet kapot te maken), organische stof te behouden (die door ploegen als sneller oxideert en als CO2 verdwijnt in de atmosfeer) en om onkruidzaad diep / bedekt te houden zodat dit niet kan ontkiemen. Toch voelde ik me genoodzaakt om bij het aanmaken van nieuwe bedden, met deze inzichten, de grassen stuk te frezen, door deze ongeveer 5cm onder het maaiveld af te snijden met de frees (zie filmpje). Met dit als resultaat:
Hopelijk gaat dit een betere balans aan onkruiddruk geven en is het meeste bodemleven gespaart… we gaan het de komende tijd ervaren!
Steunpalen verduurzaamd
Na het uitplanten van de kapucijners hebben we nog een goede tip van onze buurman gekregen (en wederom dank! 🙏🙏), deze keer over het verduurzamen van de palen die we gebruiken om gewassen te steunen (zoals Kapucijners 🫘 dus en Komkommers 🥒, later ook fruit 🍇).
We hebben bewust gekozen voor robinia (ofwel acacia) omdat dit de meest duurzame optie leek: ook wel Europees hardhout genoemd komt dit van redelijk dichtbij (in ieder geval is hier geen oerwoud voor gekapt) en is dit echt heel hard hout, dat niet snel vergaat. We willen geen rommel in de grond, dus geen geïmpregneerde palen, geen teer / bitumen, juist omdat het bodemleven 🪱🐛🪲🐜 zo belangrijk is en hier een fijne habitat moet blijven vinden.
Nu blijft dit een natuurproduct dat uiteindelijk zal vergaan (ofwel, opgeruimd door schimmels en bacteriën om weer voedingstoffen aan levende soorten te kunnen geven). Nu dan de tip van onze buurman: door het deel dat in de grond gaat (+ 20cm daarboven) te ‘verkolen’ (oftewel, houtskool van maken) gaan deze palen nog langer mee! Verkoold hout vinden schimmels en bacteriën namelijk niet zo prettig om af te breken. De binnenkant blijft daarmee langer bestaan / functioneel. Ook hier weer tijd voor actie, ofwel het verkolen van de onderkant van de robinia palen:
Dit proces heeft nog een ‘product’ opgeleverd, door het vuurtje zelf ook vroegtijdig te stoppen, door hier een laag zand overheen te scheppen:
Hierover later meer bij het vervolg op het blog over compost maken deel 1 (hint 😉)!
Leren, testen, observeren, actie!
Tot zover een eerste deel inzichten, observaties en leerpunten die we hier ‘maken’! De focus dit eerste seizoen is op dit leerproces, met als doel om zo snel mogelijk goede, efficiënte en gezonde productie te kunnen realiseren en optimaliseren. Dat vergt dus variatie (zoals van eenzelfde gewas een deel voorzaaien en een deel rechtstreeks zaaien), observeren en vooral ook kennis delen. En bovenal actie: aanpassen, ombuigen, opnieuw proberen. Dat delen we hier graag 🤗🤗 en wordt dus zeker vervolgd!